Welke geluiden onze aandacht trekken en welke we makkelijk kunnen negeren heeft alles te maken met evolutionair rol van ons gehoor; een van de belangrijkste functies van het oor is namelijk het vaststellen van veiligheid en ons waarschuwen voor gevaar. Geluid vertelt ons waar we zijn, wat er gebeurt en of het veilig is om er te verblijven. Het laat ons brein weten of we moeten vluchten, vechten of juist kunnen ontspannen.
Als hoorbare veiligheid ontbreek, of er veel indicatoren zijn voor onveiligheid, zoals onverwachtse geluiden, wordt ons brein alert en maakt het stresshormonen aan, die ervoor zorgen dat spieren zich aanspannen. Hoorbaar veilige omgevingen daarentegen geeft de hersenen en de rest van het lichaam de mogelijkheid om te herstellen en gezond te blijven. Deze functies en reacties van het lichaam bepalen voor een groot deel hoe we geluid beleven; geluid dat stress oproept en ons afleidt wordt negatief ervaren, terwijl we rustige en relatief stille gebieden juist prettig vinden.
Hoorbare veiligheid:
Geluiden die aangeven dat ontspanning gerechtvaardigd is. Typisch de geluiden en geluidjes van levende wezens die dingen doen die ze alleen doen wanneer ze zich veilig achten.
Hoorbaar veilige geluiden, in het bijzonder de geluiden van rustig rommelende levende wezens, zijn vaak subtiel en gemakkelijk te maskeren.
Om te kunnen horen of het veilig is, zijn twee vormen van geluidsgevoeligheid van belang: de gevoeligheid voor luide geluiden van ver weg en de gevoeligheid voor afwijkende geluiden dichtbij.
Luide geluiden van ver weg: Deze geluiden geven aan wat er in de wijde omgeving gebeurt. In het bijzonder aanzwellende geluiden kunnen aangeven dat er iets groots en gevaarlijks aankomt. Doorgaans geeft de afwezigheid van luide geluiden aan dat een kleine kans is op imminent gevaar.
Subtiele afwijkende geluiden dichtbij: Hierbij gaat het juist om de kleine geluidjes die afwijken van de gewenst of contextuele kleine ‘rommelgeluidjes’ om ons heen. Hiermee horen we of we worden ‘beslopen’. Denk je bijvoorbeeld in dat je in het bos zit en achter je hoor je een twijgje breken. Een ander voorbeeld doet zich voor wanneer er iemand achter je in de bioscoop smakt tijdens een romantische scene.
Beide vormen van geluidsgevoeligheid zijn belangrijk. Ze trekken onze aandacht naar zaken (luid of afwijkend) die gevaarlijk kunnen zijn. Als onze aandacht ongewenst wordt getrokken door geluiden waar we eigenlijk liever niet naar luisteren, ontstaat er hinder. Als dit gebeurt terwijl we onze eigenlijk richten op andere dingen, zoals studie, werk of ontspanning, raken we geïrriteerd.
Op dat moment koppelt ons brein een negatieve emotie aan het geluid en wordt het tegelijkertijd bestempeld als ‘belangrijk’. Dus de volgende keer dat het geluid zich voordoet, herkennen de hersenen dit en gaat er nog meer aandacht naartoe. Op deze manier kunnen we steeds gevoeliger worden voor geluiden die ons storen. Als die storende geluiden dus structureel aanwezig zijn, wordt het steeds moeilijker voor het brein om te ontspannen.
Hoorbare veiligheid vormt daarmee de basis van geluidsbeleving. Lees er hier meer over in de Structuur van Beleving